حج - اسلام جو عظيم فريضو ۽ روحاني توڙي اخلاقي تربيت جو ذريعو

سيده سونيا منور

حج اسلام جي پنج بنيادي رڪنن مان هڪ اهم رڪن آهي، جيڪو هر صاحبِ استطاعت مسلمان تي زندگيءَ ۾ هڪ ڀيرو فرض آهي. قرآن پاڪ ۾ الله تعاليٰ فرمائي ٿو: "۽ الله جي رضا لاءِ ماڻهن تي ان گهر (ڪعبو) جو حج فرض آهي، جيڪو اتي وڃڻ جي طاقت رکي." (سورة آل عمران: 97)
اهو فرض ادا ڪرڻ مسلمان جي ايمان جي مڪمل هجڻ ۽ الله جي حڪمن جي تابعداري جو اظهار آهي.
حج مسلمانن لاءِ روحاني ۽ اخلاقي تربيت جو وڏو موقعو فراهم ڪري ٿو. ان ۾ دنياوي فرق مٽجي وڃن ٿا ۽ سڀئي مسلمان هڪجهڙا اڻسيل اڇا احرام پائي هڪ جاءِ تي گڏ ٿين ٿا.
اهڙيءَ طرح حج مسلمانن کي اتحاد، برابري ۽ ڀائيچاري جو عملي سبق ڏئي ٿو. هر حاجي پنهنجي گناهن جي معافي وٺي ٿو ۽ الله جي حضور عاجزيءَ سان پيش ٿئي ٿو.
حج دوران مسلمان مختلف مناسڪ ادا ڪن ٿا، جيئن طواف، سعي، عرفات ۾ وقوف، مزدلفه ۾ رات گذارڻ، شيطان کي ڪڪڙيون هڻڻ ۽ قرباني ڪرڻ. اهي سڀ عمل حضرت ابراهيم عليه السلام ۽ حضرت محمد ﷺ جي سنت تي عمل ڪندي ڪيا وڃن ٿا.
انهن مناسڪ ذريعي حاجي پنهنجو نفس قابو ۾ رکندو آهي ۽ تقوى جي واٽ تي هلندو آهي.
حج رڳو عبادت نه آهي، پر اها هڪ جامع تربيت گاهه آهي، جيڪا مسلمانن کي الله جي ويجهو آڻيندي آهي ۽ انهن جي زندگيءَ ۾ تبديلي آڻي ٿي.
حج کانپوءِ حاجي جي زندگيءَ ۾ تقوى، صبر، شڪر ۽ عاجزي جو رنگ غالب اچي وڃي ٿو.
ان ڪري حج کي اسلام ۾ هڪ وڏو فريضو ۽ مسلمانن جي اجتماعي تربيت جو بهترين ذريعو قرار ڏنو ويو آهي.
حج هڪ عظيم عبادت آهي، جنهن ذريعي مسلمان الله جي رضا حاصل ڪن ٿا.
ان ۾ الله جي وحدانيت، سندس قدرت ۽ انسان جي عاجزي جو اظهار ٿئي ٿو.
هر مسلمان هن سفر ۾ دنيا جي مشغولين ۽ فاني خواهشن کي ڇڏيندي، صرف پنهنجي رب جي حضور جھڪي پوي ٿو.
اهو عمل انسان کي گناهن تي شرمندگي ۽ توبه جو رستو ڏيکاري ٿو.
مسلمان ڪعبه شريف جو طواف ڪن ٿا، جيڪو حضرت ابراهيم عليه السلام جو تعمير ڪيل الله جو گهر آهي.
طواف دوران مسلمان پنهنجا دل ۽ دماغ الله جي ياد ۾ مشغول رکن ٿا ۽ معافي وٺن ٿا.
سعي دوران حضرت هاجرہ عليها السلام جي صبر ۽ قرباني کي ياد ڪيو وڃي ٿو، جڏهن هوءَ پنهنجي پٽ اسماعيل عليه السلام لاءِ پاڻي ڳولي رهي هئي.
عرفات جو ميدان حج جو سڀ کان اهم رڪن آهي، جتي لکين مسلمان گڏ ٿي الله جي حضور دعائون ۽ استغفار ڪن ٿا.
ان ڏينهن الله جي رحمت ۽ مغفرت بندن تي خاص نازل ٿيندي آهي.
عرفات ۾ ڪيل دعا الله جي بارگاهه ۾ قبول ٿئي ٿي، ۽ اهو ڏينهن انسان جي زندگيءَ ۾ روحاني تبديلي جو نقطو بڻجي ٿو.
حج مسلمانن کي اهو سبق ڏئي ٿو ته دنيا جي زندگي عارضي آهي، ۽ اصل مقام آخرت آهي.
جڏهن حاجي حج جا سڀ مناسڪ مڪمل ڪري ٿو ته سندس دل الله جي محبت ۽ انسانيت جي خدمت سان ڀريو پيو هوندو آهي.
هو نيڪي، صدقي، خيرات ۽ ٻين جي خدمت ۾ زندگي گذارڻ جو عهد ڪري ٿو. اهڙيءَ طرح حج مسلمانن جي زندگيءَ ۾ هڪ انقلابي تبديلي آڻي ٿو.