ڇا استاد سنڌ جي تعليمي ادارن ۾ پنهنجو ڪردار نڀائي رهيا آهن؟

ليکڪ: علي حسن راڄپر

استاد هڪ معزز ۽ عظيم پيشو آهي. استاد نه رڳو علم، صلاحيتون ۽ ڄاڻ شاگردن تائين منتقل ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو پر سماج ۾ به اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. استاد نوجوان ذهنن کي سماجي ادارن، سماجي حالتن ۽ سماج ۾ مثبت تبديلي آڻڻ جا طريقا سيکاري ٿو. هو شاگردن ۾ سٺيون قدرون پيدا ڪري ٿو، تنقيدي سوچ جي حوصلا افزائي ڪري ٿو ۽ کين سيکاري ٿو ته سماج ۾ اهڙن عنصرن ۽ عملن کي سڃاڻن ۽ ختم ڪن، جيڪي صحتمند سماجي ماحول ۾ رنڊڪ بڻجن ٿا.
تاريخ شاهدي ڏئي ٿي ته وڏن انقلابن، سماجي تبديلي ۽ ناانصافيءَ جي خاتمي پٺيان استاد ئي رهيا آهن. انهن اهڙا باشعور ۽ بهادر شاگرد تيار ڪيا جيڪي سماج جي ظالمانه، غيراخلاقي سياسي ۽ مذهبي رواجن، ريتن، عقيدن ۽ نظام کي للڪاريو ۽ مثبت تبديلي آندي. اهي شاگرد، جيڪي پنهنجي استادن جي تياري سان اڳتي وڌيا، ماڻهن ۽ پنهنجي وطن جي خدمت جذبي ۽ سچائي سان ڪئي ۽ کين هڪ اهڙي سماج ڏانهن وٺي ويا جتي انصاف ۽ امن قائم ٿئي. هر دور ۾ استاد نه رڳو رهنما رهيا پر مثبت ڪردار جا پيغامبر به رهيا. سقراط، ارسطو ۽ حضرت محمد ﷺ جي مثالون هتي ياد ڪرڻ جهڙيون آهن، جن ظالمانه نظام کي للڪاريو ۽ سماج ۾ مثبت تبديلي آندي.
اسان جي تاريخ ۾ به سنڌ جا اهڙا سوين استاد مليا ٿا، جيڪي شاگردن لاءِ رهنما بڻيا. انهن جديد استادن جي ڀيٽ ۾ گهٽ پگهار ۽ سهولتون وٺيون، پر سندن ڪردار ۽ قربانيون اڄ به ياد ڪيون وڃن ٿيون. انهن اهڙا شاگرد تيار ڪيا جن هر قسم جي بدعنوانيءَ خلاف بيهي سماج کي غلامي، سماجي، اقتصادي ۽ سياسي ناانصافيءَ کان بچائڻ لاءِ پنهنجون جانيون قربان ڪيون. انهن جنرل ايوب، جنرل ضياءَ، جنرل مشرف ۽ ڪرپٽ سياستدانن خلاف جدوجهد ڪئي ۽ سنڌ ۾ سماجي هم آهنگي، امن ۽ مذهبي رواداري جا قدر پيدا ڪيا.
هاڻوڪي سنڌ جي حالت تمام خراب آهي. اسان جا استاد اهڙا شاگرد تيار ڪري رهيا آهن، جيڪي نه علم رکن ٿا ۽ نه ئي سماجي شعور. عزت واريون نوڪريون حاصل ڪرڻ بدران اهي ڪرپٽ سياستدانن، پيرن، وڏيرن ۽ آفيسرن جي پويان لڳل آهن. مان سڄي صورتحال لاءِ رڳو استادن کي ذميوار نٿو ٺهرائي سگهان، ڇو ته ٻيا سماجي ادارا به پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ ۾ ناڪام رهيا آهن، پر جيڪڏهن استاد پنهنجو مثبت ڪردار نڀائين ها ته صورتحال بلڪل ٻي هجي ها.
آخر ۾، سنڌ جي هن حالت کي نظر ۾ رکندي اهو سوال پيدا ٿئي ٿو ته ڇا اسان جا استاد، پرائمري کان وٺي يونيورسٽي سطح تائين، پنهنجو ڪردار نڀائي رهيا آهن يا نه؟ ڇا اهي شاگردن کي سٺو شهري بڻائي رهيا آهن؟ ڇا اهي کين سنڌي سماج ۾ موجود سماجي ناانصافي ۽ ان جا ڪارڻ ٻڌائي رهيا آهن؟ ڇا اهي کين اهڙي سماج ۾ زنده رهڻ لاءِ تيار ڪري رهيا آهن، جتي وڏيرا، زميندار، ڦورو، ڪرپٽ سياستدان، ناڪام جمهوريت، ڪرپشن ۽ اقربا پروريءَ جو راڄ آهي؟ ڇا اهي شاگردن کي اهڙي ڄاڻ ۽ صلاحيتون سيکاري رهيا آهن، جن سان هو جديد دنيا ۾ مقابلو ڪري سگهن؟ افسوس، انهن سوالن جو جواب آهي: بلڪل به نه!
مون پاڻ سنڌ جي ڇهن کان وڌيڪ اعليٰ ادارن مان تعليم حاصل ڪئي آهي، پندرهه سالن کان وڌيڪ تدريسي شعبي ۾ رهيو آهيان ۽ سموري صورتحال ويجهي ڏٺي آهي. منهنجي نظر ۾ اسان جا استاد سماج لاءِ پنهنجو ڪردار نڀائڻ ۾ ناڪام رهيا آهن، ان جا سبب هي آهن:
استادن جي ناڪاميءَ جا سبب
1. گهڻن استادن تدريسي شعبي ۾ اچڻ چونڊ جي بنياد تي نه پر مجبوريءَ سان ڪيو آهي، تنهنڪري کين پنهنجي ذميوارين جو احساس ناهي.
2. گهڻن استادن وٽ ڊگريون ته آهن، پر کين سماجي ناانصافيءَ جا جڙ سبب ۽ تعليم جي حقيقي ڪردار بابت ڄاڻ ناهي.
3. گهڻا استاد سفارش ۽ ڪرپٽ طريقن سان ڀرتي ٿيا آهن. نتيجي ۾ هو اخلاقي طور ڪمزور آهن ۽ سماجي ناانصافيءَ جا شڪار آهن، تنهنڪري اهڙا بهادر شاگرد تيار نٿا ڪري سگهن، جيڪي سماج جي ظالمن کي للڪارين.
4. گهڻا استاد پنهنجي هٿ ۾ موجود وڏي طاقت ـ شاگردن ۽ علم ـ کان بيخبر آهن، جيڪا پوري سماج کي تبديلي ڏئي سگهي ٿي.
5. گهڻن استادن وٽ رڳو ڊگريون آهن، پر نه جذبو آهي، نه پروفيشنل سوچ.
--- اهڙي صورتحال جا نتيجا
A) بيروزگار نوجوانن جي وڏي فوج رستن تي گهمي رهي آهي. کين ايم ايس سي، ايم فل، پي ايڇ ڊي جون ڊگريون ته آهن، پر ڄاڻ ۽ صلاحيتون نه هجڻ سبب پنجاب ۽ ڪي پي ڪي جي شاگردن سان مقابلو نٿا ڪري سگهن.
B) اعليٰ تعليم يافته نوجوان ڪرپٽ سماج ۾ زنده رهڻ لاءِ تيار ناهن. هو اهڙن سماجي حالتن سان مقابلو ڪرڻ ۽ پنهنجا حق وٺڻ لاءِ ضروري حڪمتِ عملين کان محروم آهن.
C) نوجوان ڪرپشن ۽ سماجي ناانصافيءَ خلاف جدوجهد ڪرڻ ۾ ڪردار ادا نٿا ڪري سگهن، ڇو ته کين نه اخلاقي همت ڏني وئي آهي ۽ نه ئي طريقا سيکاريا ويا آهن. D) نوجوان بي رهنمائي، مقصد ۽ سماج ۽ سنڌ جي ماڻهن لاءِ ذميوارين جي احساس کان سواءِ گهمي رهيا آهن.
E) نوجوان اهڙي ڄاڻ ۽ صلاحيتن کان محروم آهن، جيڪي کين ترقي يافته ملڪن ۾ سٺي زندگيءَ جا موقعا ڏئي سگهن.
--- نتيجو
استادن کي الزام ڏيڻ بدران، منهنجي راءِ ۾ ضروري آهي ته اسان جا استاد پنهنجي روين، صلاحيتن، تدريسي طريقن ۽ تعليمي فلسفي ۾ تبديلي آڻين. ائين ڪري ئي اهڙا باشعور، ڄاڻ رکندڙ ۽ سماجي طور سجاڳ شاگرد تيار ٿي سگهن ٿا، جيڪي سماج ۾ مثبت ڪردار ادا ڪري سگهن ۽ سماجي ناانصافي ۽ استحصالي حالتن جو خاتمو آڻي، هڪ خوشحال ۽ صحتمند سنڌ جي تعمير ڪري سگهن.